DEHB; Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik  ve dürtüsellik ile kendini gösteren bilişsel ve davranışsal belirtilerin de eşlik ettiği bir bozukluktur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çocukluktan yetişkinliğe geçiş yapabilen bir bozukluktur.Çocukluk döneminde başlayan DEHB %30 ila %70 arasında yetişkinlikte de devam eder. Genetik etmenlerin rol oynadığı  DEHB ‘de çevresel  faktörlerin rolü de göz ardı edilmemelidir. Çoğu zaman kişinin sosyal ve mesleki hayatını olumsuz yönde etkilemektedir. DEHB tanısı olan yetişkinlerde anksiyete bozukluğu , duygudurum bozukluğu , öfke kontrolünde zorluk, madde kullanımı gibi bozukluklar DEHB’e eş tanı olarak karşımıza çıkabilmektedir.

DEHB  belirtilerin çeşidi ve sayısına göre üç alt başlıkta sınıflandırılabilir:

• Dikkat eksikliğinin öne çıktığı tip
• Dürtüselliğin öne çıktığı tip
• Bileşik tip

Dikkat eksikliğinin öne çıkması durumunda verilen işlere odaklanamama , başlanamama ve tamamlanamayan görevlerle ilgili sorun yaşanır. Eğer ilgilerini çekmiyorsa o görevi devam ettirmek istemezler. Aynı zamanda işlerini öncelik sırasına koymakta güçlük yaşarlar. Sınırlı dikkat süresine sahip olma ve dikkat dağınıklığını kapsayan bu durum;  hayal dünyasında yaşıyor gibi hissetme, sürekli bir yerlere geç kalma hissi de yaşatabilir. Dürtüsellik ön plandaysa eğer birey dürtülerini kontrol etmede güçlük yaşar. Aşırı konuşkanlık , bacak sallama , uzun süre yerinde oturamama ve zihnin devamlı yeni düşüncelerle meşgul olması görülebilir. Bileşik tip ise hem dikkat dağınıklığı hem de dürtüsellik yani hareketliliği içerir. Davranışsal kontrolde zaman yönetimi ve organizasyon gibi işlerde zorluk görülebilir.

Yetişkinlik döneminde gözlemlenen DEHB belirtileri çocukluk döneminin kalıntı bulguları olarak kabul edilmiştir.

Yetişkin Döneminde DEHB belirtileri:

• Uyarıcıya düşünmeden hızlıca cevap verme
• Hazzı erteleme becerisinde zorluk
• Abartılı tepkiler
• Huzursuzluk ve öfke hali
• Ruh hali değişimleri
• Zayıf organizasyon becerileri
• Detaylara dikkat etmeme
• Eski görevleri bitirmeden yeni görevlere başlama
• Stresle baş edememe
• Başkalarının güvenliğini dikkate almadan risk almak

Çocukluk döneminde DEHB’li bir bireyin ; yetişkinlikte okulu veya işi bırakma , evlilik ve aile problemlerinin sağlıklı bir bireye göre daha fazla olduğu saptanmıştır. DEHB’li yetişkinlerin iş başarısı düşük olabilmektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun dürtüsellik ve hareketlilik boyutunun fazla olduğu vakalarda suça eğilimin de daha sık olduğu bilinmektedir. Bu bireylerin yaşam kalitesi daha düşük olduğu için hayattan keyif alma oranları da daha düşüktür.

Araştırmalara göre DEHB tanısı almış bireylerin DEHB tanısı almayan bireylere nazaran evliliklerinde daha çok çatışma yaşadıkları tespit edilmiştir. Evliliklerde DEHB ile ilişkili çatışma yaşama ve inatlaşma daha çok görüleceğinden partnerler arası uyumu da etkileyecektir. Dikkatini odaklamak ve sürdürmekte zorluk yaşayan birey maddi , sosyal ve duygusal sorunları çözmede yetersiz kalacak ve böylece evlilikte çatışmalar kaçınılmaz olacaktır.

Günümüzde hala çoğu yetişkin durumun ve hastalığın yaşamlarını etkileme boyutunun farkında olmayıp tedavi girişimlerinden uzak kalmaya ya da yanlış çözüm arayışına girerek kendi hayatlarını zorlaştırmaktadır.

DEHB tanısı alan bireyler günlük yaşamlarında hayatlarını kolaylaştırmak için neler yapabilir?

• Tamamlanması gereken işlerle ilgili yapılacaklar listesi oluşturabilirler.
• Yaptıkları işleri sürdürürken dikkat dağıtıcı materyalleri ( telefon vb.) odanın dışında bırakabilirler.
• Her akşam gelecek günün planını yapabilirler.
• Uyku , beslenme ve günlük fiziksel aktivitelerini bir düzene oturtabilirler.
• Günlük yaşamda yaptıkları işleri kontrol etmeye yarayacak telefon uygulamalarından

Yetişkin DEHB tanısı olduğu düşünülen bireyin tedavi planı için bir uzmanla görüşmesi , uygun görüldüğü zaman da ilaç tedavisiyle birlikte gerekli terapiyi almaları gerekmektedir.

Yazan: Stajyer Psikolog Selenay Çalışkan