Çocuklar bebeklikten itibaren kendini algılamaya ve benlik oluşturmaya başlar.Tabi ki kalıtsal özellikleri ,mizacı da olacaktır ancak bu mizacın ne kadar ortaya çıkacağı ya da baskılanacağı bu süreçten etkilenir. Henüz kendine ait bilgisi bulunmayan çocuk, ilk bilgileri ona bakım veren kişilerden edinmeye başlar. Doğal olarak bakım verenlerin çocuğa karşı sergiledikleri ebeveyn tutumları ışığında kendine yönelik tutum geliştirir. Geliştirdiği bu tutum, kişiliğini doğrudan etkiler. Kişiliğin oluşumu devam ettikçe bu süreç devam edecektir ki bu süreç yetişkinliğe kadar uzanabilmektedir.Anne baba tutumları çeşitlilik gösterse de hepsini sağlıklı tutumlar olarak adlandırmamaktayız.

1-OTORİTER TUTUM

Geleneksel aile yapısında en çok karşılaşılan tutumdur.Çocuğa sert ve keskin kurallar konur,çocuğun bunlara uyması beklenir çocuk bu kurallara çeşitli nedenlerden dolayı uymazsa cezalandırılır.

Ailede şiddet görülme olasılığı fazladır.Anne veya baba çocuğu terbiye etme yöntemi olarak fiziksel,sözlü ya da psikolojik şiddete başvurmaktadır.Çocuğun ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmayıp, yaşının üstünde davranması beklenebilmektedir.

– KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Bireyin kişiliğinde iki kutup şeklinde ortaya çıkabilmektedir.Birey ya aşırı itaatkar bir davranış biçimi edinir,kendine güveni olmaz,çekingenlik gösterir ve bunu her ortama geneller ya da otoriter tutuma isyan ederek söz dinlemeyen sürekli karşı çıkan saldırgan ve zorba bir davranış biçimi geliştirebilmektedir.Ceza alma tehdidine karşı yalan söyleme davranışı gösterebilip,eleştirilmeye karşı çok hassas olabilmektedir.

2-AŞIRI HOŞGÖRÜLÜ TUTUM

Bu ebeveyn tutumu genellikle tek çocuklu uzun yıllar sonra doğan çocuklu ailelerde gelişebilmektedir.

Ailede belirli bir kural yoktur.Çocuğun davranışları kontrol edilmez tamamen serbest bırakılmıştır.Çocuğun her istediği yerine getirilir.Çocuğun hayatı deneyimlerek öğreneceğine inandıkları için doğru veya yanlış kavramı yoktur ve çocuğa rehberlik etme gereği duymazlar.

-KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Bencil,sorumluluk sahibi olmayan,her istediğinin yapılmasını bekleyen ve bunu her ortamda isteyen bireyler olabilmektedirler.Sağlıklı sınırlar geliştiremeyip bu nedenle sosyal ortamlarında zorluk yaşayabilmektedirler.

3-AŞIRI KORUYUCU TUTUM

Bu ebeveyn tutumu genellikle aşırı istenilen ,geç kavuşulan ,tek erkek çocuk,tek kız çocuk ,bebekliğinde ağır hastalık,kaza geçirmiş çocukların olduğu ailelerde gelişebilmektedir.

Çocukları tüm tehlikelerden korumak amacıyla onlara karşı aşırı koruyucu bir tutum sergilerler.Her şeyi onların yerine yaparlar  çocuğun deneyim kazanma ve öğrenme gibi haklarını elinden almış olurlar.Her işi yaptıkları gibi her kararı da onun yerine alırlar.

–KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Birey yeterince deneyim sahibi olamadığından ve sorumluluk almadığından günlük hayatta sorumluluk almaktan kaçınır,sorumluluktan kaçınamadığı durumlarda ciddi kaygı gösterebilmektedir.Kendine güveni gelişmediğinden çekingen tavırlar sergileyebilmektedir.Ailesine bağımlı yetiştiğinden sosyal hayatında bağımlı ilişkiler kurmaya eğilimli olabilmektedir.Bu bireyler ilişki kurdukları insanlardan kendi sorumluluklarını yapmasını bekleyebilmektedir.Yetişkin oldukları halde bebek ilgisi bekleyebilip bu nedenle “yetişkin çocuk”olarak adlandırılabilmektedirler.Davranış bozukluğu (tırnak yeme,kekemelik,alt ıslatma,okul fobisi,yalan söyleme vb. ) görülebilmektedir.

4-TUTARSIZ ANNE BABA TUTUMU

Bakım veren kişilerin çocuğa farklı tutumlar sergilemesidir.Bu tutum farklılıları anne baba arasındaki görüş ayrılığından kaynaklanabilir. Ailede birden fazla çocuk varsa çocuklara farklı davranışlar gösterilebilmektedir. İlk çocuğa fazla sorumluluk yükleyip, en küçük çocuğa fazla izin verici veya koruyucu olma bu duruma örnek verilebilir.Kız çocuğa kızıp erkek çocuk aynı davranışı sergilediğinde gülme gibi.Aynı şekilde bir duruma annenin kızıp babanın gülmesi de çocuğun aklını karıştırır ve net sınırlara sahip olamayabilmektedir.

–KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Birey öncelikle anne babasına sonrasında ise diğer insanlara karşı güvensizlik geliştirebilir çünkü davranışı öngöremez.Aklı daima karışık olur nerede, ne zaman, nasıl davranması gerektiğini bilmekte zorlanır dolayısıyla ya hata yapar ya da hata yapmaktan kaçmak için çekingen davranışlar sergiler.Çok öfkeli ya da çok kırılgan olmak gibi tepkisel bir kişilik geliştirebilmektedir.

5-İLGİSİZ TUTUM

Bu aile tutumunda çocuğun ilgi ve ihtiyaçları ile pek ilgilenilmez.Çoğu zaman fiziksel gereksinimleri de ihmal edilebilir.Ebeveyn çocuğa karşı her alanda ilgisizdir.Ebeveynlerden biri olabileceği gibi ikisi de ilgisiz olabilmektedir.Bu tür ailelerde büyüyen çocuklar ihmal edilmiş çocuklardır.

-KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Ailenin ilgisiz tutumu bireyin hayata karşı ilgisiz bir tutum sergilemesi şeklinde kendini gösterir.Zararlı alışkanlıklar edinme,yanlış arkadaşlıklar kurma ,kural tanımama ve suç işlemeye meilli olma görülebilmektedir.

6-DEMOKRATİK TUTUM

Demokratik tutum sağlıklı aile tutumu olarak kabul ettiğimiz tutumdur.Çocuk doğduğu andan itibaren bir birey olarak kabul edilir.İlgi ve ihtiyaçları karşılanır.Ailede sınırlar nettir,esneklik gösterilebilir ancak hangi durumlarda gösterileceği öngörülebilir bu nedenle kafa karıştırıcı değildir.Çocuk evde ve dışarıda sorumluluk alır ,seçim yapmakta özgürdür ancak anne ve baba ona rehberlik eder.Yeteneklerinin geliştirilmesi için uygun ortam hazırlanır. Duygusal ve ruhsal açıdan desteklenir.Karşılaştığı problemlerde yalnız bırakılmaz ancak onun yerine de çözülmez,problemlerini çözmesinde destek olunur.

–KİŞİLİĞİNE YANSIMASI

Birey sınırlarının farkındadır bu nedenle dengeli ve uyumludur.Problem çözmeyi bilir,seçeneklerin farkına varır ve doğru karar verebilme becerileri gelişmiştir.Kendine güvenen,kendini iyi ifade edebilen, iyi iletişim kurabilen ve sosyal hayatın içinde uyumla yaşayabilen olumlu bir bakış açısı geliştirebilmektedir.

Yazan: Stajyer Psikolog İnci Yağmur Özgür